Bezpieczne pielęgnowanie pacjenta w trakcie chemioterapii

Bezpieczne pielęgnowanie pacjenta w trakcie chemioterapii jest niezmiernie ważne z uwagi na to, że płyny ustrojowe chorego, mogą zawierać pewne ilości cytostatyków nawet przez 7 dni po zakończeniu leczenia. Ponieważ leki te zaliczane są do leków niebezpiecznych, personel powinien przez ten cały ten okres stosować środki ostrożności podczas kontaktu z wydalinami pacjenta (mocz, kał, pot, wymiociny).

Zasady dotyczące postępowania podczas pielęgnacji chorego otrzymującego chemioterapię

1. Powinno stosować się zamknięte, jednorazowe systemy zbierające płyny ustrojowe (mocz, płyny otrzymywane w wyniku drenażu jam ciała). Zmniejsza się tym sposobem możliwość bezpośredniego kontaktu ze skażonymi wydalinami. Niebezpieczne jest opróżnianie basenów czy kaczek bez zastosowania środków ochrony osobistej. Przykładowo, kontakt z moczem  chorych, leczonych  winkrystyną czy adriamycyną (doxorubicyną), może wywołać reakcje alergiczne ze świądem, wysypką rozsianą, grudkową na ramionach, rękach, szyi, tułowiu i twarzy.
2. Pacjenci, którzy wymagają toalety w łóżku, powinni być myci przy użyciu jednorazowych, nawilżonych chusteczek (zmniejsza to niebezpieczeństwo rozchlapania, rozlania skażonej wody).
3. Na oddziale powinny znajdować się osobne toalety dla personelu oraz dla pacjentów otrzymujących chemioterapię.
4. Zaleca się zakładanie rękawiczek podczas kontaktu z bielizną osobistą i pościelową chorego leczonego cytostatykami.
5. Bielizna pościelowa powinna być codziennie zmieniana. Zasada ta została ujęta w  Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 1996 roku, dotyczącym bezpieczeństwa podczas pracy z cytostatykami.
6. Pościel skażona cytostatykami powinna być rozdzielona od pozostałej, zabezpieczona, oznakowana i prana oddzielnie.
7. Nie wolno strzepywać pościeli, ponieważ przyczynia się to do powstania kurzu, w którym znajdują się pewne ilości wydalonego leku.
8. Ręczniki chorego powinny być traktowane jako skażone.
9. Pacjenci wymiotujący mogą korzystać z worków na wymiociny, zamiast tradycyjnych misek nerkowatych. Worki te umożliwiają zabezpieczenie wymiocin i ich bezpieczną utylizację.

Edukacja pacjentów:
Pacjent przed rozpoczęciem chemioterapii powinien być poinformowany, między innymi o możliwości skażenia otoczenia poprzez nieodpowiednie postępowanie z własnymi wydalinami (mocz, kał, pot, wymiociny). Pielęgniarka powinna  przekazać mu informacje dotyczące higieny oraz bezpiecznego obchodzenia się z przyjmowanym lekiem.

Przykładowe wskazówki dla pacjenta:

1. W trakcie otrzymywania chemioterapii dożylnej:
   • pacjent powinien unikać gwałtownych ruchów, szarpnięć, które mogłyby się przyczynić do rozłączenia zestawu do przetoczeń,
   • niezwłoczne poinformować personel o ewentualnym przecieku leku.
2. Po skorzystaniu z toalety należy zamknąć deskę sedesową i spłukać dwukrotnie.
3. Należy pouczyć mężczyzn o korzystaniu z toalety na siedząco. Pozwoli to na zmniejszenie niebezpieczeństwo ochlapania i powstania aerozoli.
4. Po skorzystaniu z toalety należy umyć ręce wodą z mydłem.
5. Pacjenci, którzy cierpią na nietrzymanie moczu, powinni w celu ochrony skóry przemywać okolice intymne woda z mydłem i stosować kremy ochronne. Zalecane jest stosowanie wyrobów chłonnych takich jak pieluchomajtki czy wkładki urologiczne. Materiały te po użyciu należy traktować jako skażone.
6. Chory powinien codziennie zmieniać bieliznę osobistą, w tym piżamę czy koszulę nocną.
7. Ubrania, których używa chory między innymi ręczniki, bielizna osobista, należy prać osobno, nie z rzeczami pozostałych członków rodziny. Środki ostrożności powinny być utrzymane przez około 7 dni po zakończeniu terapii.
8. Pacjentów leczonych chemioterapią doustną dotyczą te same zasady bezpieczeństwa co chorych otrzymujących leki dożylnie.
9. Chory, który poddany jest leczeniu doustnemu, powinien zostać poinformowany o postępowaniu z lekiem przeciwnowotworowym w domu. Istotne informacje to między innymi:

• Trzymanie leku w oryginalnym opakowaniu, nieprzekładanie do pojemników, kasetek na tabletki.
• Trzymanie leku z dala od zwierząt i dzieci.
• Umycie rąk przed i po kontakcie z lekiem.
• Zakaz dzielenia, kruszenia, gryzienia i rozpuszczania leku (chyba że są inne zalecenia producenta dotyczące danego preparatu).
• Jeżeli dawkę leku do przyjęcia przygotowują członkowie rodziny, opiekunowie, powinni oni unikać dotykania leku. Mogą wykładać lek bezpośrednio na rękę chorego lub do kieliszka. Alternatywą jest używanie jednorazowych rękawiczek w trakcie rozkładania leku. Kobiety ciężarne i karmiące piersią nie powinny mieć kontaktu z lekami przeciwnowotworowymi.
• Zalecenia dotyczące postępowania ze zużytym opakowaniem po leku np. zwrot na oddział celem utylizacji.

Leki przeciwnowotworowe przyjmowane w formie doustnej:

Bibliografia:

1. K.Chmal-Jagiełło, H. Jankowiak-Gracz, M. Bicz, E. Koczorowska, Standardy jakościowe w farmacji onkologicznej, wersja III, 2012.
2. B. Bilski, Leki cytostatyczne i leki niebezpieczne w środowisku pracy personelu ochrony zdrowia W: B. Bilski (red). Higiena pracy w pielęgniarstwie i ratownictwie medycznym, Poznań 2016.
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19.06.1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej.
4. Standardy Jakościowe w Farmacji Onkologicznej
5. C. Oakley, E. Lennan, H. Roe, O. Craven, K. Harrold, C. Vidall, Safe practice and nursing care of patients receiving oral anti-cancer medicines: a position statement from UKONS, Ecancermedicalscience Published online 2010 Jan 26.
6. MASCC Teaching Tool for Patients Receiving Oral Agents for Cancer (dostęp 19.02.2018)