Scyntygrafia kości u pacjentów z chorobą nowotworową wykonywana jest w celu zdiagnozowania pierwotnych nowotworów układu kostnego albo może być wykorzystana jako metoda przesiewowa, której celem jest wykrycie ewentualnych przerzutów do kości. Choroby nowotworowe, które najczęściej dają przerzuty do układu kostnego to rak piersi, prostaty, płuc i nerek.
Scyntygrafia kości: co to jest?
Scyntygrafia należy do badań, w których trakcie wykorzystuje się radiofarmaceutyki, czyli izotopy promieniotwórcze połączone z substancją chemiczną. W przypadku scyntygrafii kości izotopem promieniotwórczym jest technet 99Tc (99mTc). Promieniowanie emitowane przez ten izotop jest rejestrowane za pomocą gamma-kamery, dzięki której możliwe jest odtworzenie obrazu rozmieszczenia 99mTc w ciele pacjenta. Żeby izotop promieniotwórczy dotarł do badanego narządu (w tym przypadku kości), łączy się go z odpowiednią substancją chemiczną, która ma zdolność gromadzenia się w badanej tkance. W scyntygrafii układu kostnego substancją tą są związki fosforanowe (najczęściej metylenodifosfonian), które w warunkach fizjologicznych gromadzą się w kościach. Dzięki związkom fosforowym izotop promieniotwórczy jest transportowany przez krew do układu kostnego.
Najbardziej intensywnie radiofarmaceutyk gromadzi się w kościach najlepiej ukrwionych i gdzie jest największa aktywność kościotwórcza. W warunkach patologicznych takie okoliczności występują np. gdy dojdzie do uszkodzenia kości przez przerzut nowotworowy, ponieważ kość próbuje naprawić to uszkodzenie poprzez zwiększenie aktywności kościotwórczej. W trakcie badania scyntygraficznego skutkuje to zwiększonym gromadzeniem się w tym miejscu radiofarmaceutyku, co nazywane jest ogniskami „gorącymi” na scyntygramie. Jeżeli doszło do całkowitego zniszczenia kości mogą być widoczne tak zwane ogniska „zimne”, czyli takie miejsca, gdzie radiofarmaceutyk nie gromadzi się.
W przypadku podejrzenia przerzutów nowotworowych do układu kostnego scyntygrafia pozwala na ich wykrycie we wcześniejszej fazie niż zdjęcie rentgenowskie. Wszelkie zmiany w kościach czy stawach powinny być jednak interpretowane na podstawie wszystkich dostępnych informacji dotyczących stanu chorego.
Jak przebiega badanie scyntygraficzne kości?
Pacjent powinien być dokładnie poinformowany o przebiegu badania scyntygraficznego kości oraz o postępowaniu w jego trakcie. Personel medyczny powinien również odpowiedzieć na pytania pacjenta dotyczące tego badania oraz wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Badanie można wykonać po wyrażeniu przez chorego świadomej zgody na jego przeprowadzenie. W przypadku kobiet ponadto należy upewnić się, że nie są w ciąży i nie karmią piersią.
Badanie scyntygraficzne jest najczęściej wykonywane w pozycji leżącej, dlatego ważna jest ocena stan fizyczny chorego np. występowanie bólu wymagającego podania środków przeciwbólowych przed badaniem.
Przed rozpoczęciem badania konieczne jest założenie wkłucia dożylnego (wenflonu) na kończynie górnej, ponieważ radiofarmaceutyk jest podawany dożylnie. Wenflon ten musi być usunięty po zakończeniu badania, zanim pacjent opuści zakład medycyny nuklearnej. Radiofarmaceutyk podaje się powoli i ostrożnie, aby nie doszło do rozpryśnięcia preparatu i skażenia promieniotwórczego personelu oraz chorego. Wszelkie użyte materiały (strzykawki, igły, gaziki) należy traktować jako odpady promieniotwórcze, należy je umieścić w twardościennych pojemnikach przeznaczonych do utylizacji.
Po dożylnym podaniu radioznacznika, w określonych odstępach czasu wykonuje się rejestrowane obrazu. W zależności od wskazań medycznych wykonuje się badanie trójfazowe albo jednofazowe. W trakcie badania trójfazowego ocenia się fazę naczyniową, miąższową (rejestracja obrazu w ciągu pierwszych 10 minut po wstrzyknięciu radioznacznika) oraz późną (po około 2-4 godzinach, kiedy radioznacznik zgromadzi się w kościach). W badaniu jednofazowym ocenia się tylko fazę późną, czyli wykonuje się rejestrację obrazów po 2-4 godzinach.
Pacjentowi od momentu podania radioznacznika aż do rejestracji obrazu (ocena fazy późnej) zaleca się wypicie 1,5-2 litrów wody niegazowanej oraz częste oddawanie moczu. Ma to na celu przyspieszenie usuwania radioznacznika z tkanek miękkich i otrzymanie bardziej wyraźnego obrazu układu kostnego. Wypijanie większej ilości płynów jest również wskazane przez pierwsze 24 godziny po badaniu, aby przyspieszyć usunięcie izotopu promieniotwórczego z organizmu.
Jak się przygotować do badania?
Scyntygrafia jest badaniem bezpiecznym dla pacjenta, skutki uboczne występują rzadko, nie wpływa na codzienne funkcjonowanie np. prowadzenie samochodu.
Informacje dla pacjenta:
- badanie scyntygraficzne kości nie wymaga bycia na czczo,
- na badanie należy zgłosić się o wyznaczonej godzinie do zakładu medycyny nuklearnej (to znaczy miejsca, gdzie scyntygrafia jest wykonywana),
- ze względu na specyfikę badania, czas potrzebny na jego zrealizowanie to około 4 godziny i co najmniej tyle czasu należy zarezerwować sobie w ciągu dnia,
- jeżeli inne badania były wykonane wcześniej (np. zdjęcia rentgenowskie, tomograf komputerowy, rezonans magnetyczny, badania laboratoryjne), należy zabrać ze sobą ich wyniki,
- ponieważ w trakcie badania zalecane jest picie wody, można ją przynieść ze sobą (ok.1,5-2 l),
- ubranie powinno być wygodne, bez elementów metalowych. Zalecane jest również zdjęcie biżuterii na czas badania,
- telefon komórkowy powinien pozostawać wyłączony w trakcie badania,
- w trakcie badania wskazane jest częste oddawanie moczu po to, by usunąć radioznacznik z innych tkanek niż kości,
- wskazane jest, przez 24 godziny po badaniu wypijanie większej ilości płynów oraz unikanie kontaktu z kobietami w ciąży i z małymi dziećmi. Po tym czasie izotopy promieniotwórcze ulegają rozpadowi i promieniowanie emitowane przez ciało pacjenta jest nieistotne.
Bibliografia:
- B. Chrapko, M. Pachowicz, Medycyna nuklearna (W) M. Łuczyk, Z. Szadowska-Szlachetka, B. Ślusarska (red.) Standardy i procedury w pielęgniarstwie onkologicznym, PZWL, Warszawa 2017.
- T. Van den Wyngaert, K. Strobel, W. U. Kampen, T. Kuwert et al. The EANM practice guidelines for bone scintigraphy, European Journal of Nuclear Medicine and Molecular Imaging, 2016, 43:1723–1738. (data dostępu 29.04.2018)
- A. Buda, M. J. Wełna, B. Wiland, Opieka pielęgniarska w diagnostyce schorzeń onkologicznych, (W) A. Koper (red.) Pielęgniarstwo Onkologiczne, PZWL, Waszawa 2011.
