Leki stosowane w chemioterapii zaliczane są do leków niebezpiecznych ze względu na ich negatywny wpływ na zdrowe komórki organizmu. Możliwe działanie rakotwórcze, teratogenne i mutagenne, leki cytostatyczne wykazują nie tylko w stosunku do pacjenta, który je otrzymuje, ale również w stosunku do osób zatrudnionych przy ich przygotowywaniu i podawaniu.
Przypadkowe rozlanie czy wyciek leku cytostatycznego jest sytuacją szczególną, która wymaga podjęcia specjalnych środków ostrożności ze względu na bardzo dużą możliwość absorpcji leku przez skórę (nawet nieuszkodzoną!), błony śluzowe i drogę oddechową.
Pomimo podjętych środków ostrożności, zawsze może zaistnieć sytuacje, w której dojdzie do przypadkowego wycieku czy rozlania leku cytostatycznego. W szpitalu, w którym stosowana jest ta grupa leków, powinny zostać opracowane procedury na wypadek ich rozlania oraz dostępny powinien być zestaw awaryjny, pozwalający w sposób najbardziej bezpieczny przeprowadzić dekontaminację.
Należy pamiętać, że nawet najlepiej przygotowany sprzęt nie spełni swojej funkcji, jeżeli personel nie będzie świadomy zagrożenia i przeszkolony z zasad postępowania z cytostatykami.
Co zrobić, jeżeli dojdzie do rozlania leku cytostatycznego?
Każda pielęgniarka zatrudniona w miejscu, gdzie podaje się leki cytostatyczne, powinna wiedzieć, w którym miejscu znajduje się zestaw awaryjny na wypadek rozlania leku oraz wiedzieć jak należy postępować, kiedy doszłoby do takiego incydentu.
W punkcie, gdzie podaje się cytostatyki, może zdarzyć się rozlania leku w postaci roztworu, natomiast w miejscu jego przygotowania (Centralna Pracownia Leku Cytostatycznego) może dojść również do rozsypania cytostatyku w postaci substancji suchej.
Zestaw awaryjny powinien zawierać między innymi:
- instrukcję postępowania, najlepiej laminowaną,
- marker służący do oznaczenia wielkości skażenia,
- fartuch ochronny, jednorazowy, foliowany,
- ochraniacze na obuwie,
- maskę ochronną P3,
- czepek,
- szufelkę i tekturkę,
- 70% Spirytus Vini,
- 0,05-0,1% NaOH (wodorotlenek sodu),
- pesetę do usunięcia kawałków szkła
- jednorazowy pojemnik na odpady skażone,
- dwie pary rękawiczek ochronnych, testowanych do kontaktu z cytostatykami,
- okulary ochronne, możliwe do założenia na zwykłe okulary i chroniące z boku,
- materiał chłonny np. jednorazowe chusteczki, lignina, ręczniki papierowe,
- tablicę ostrzegawczą, plastikową możliwą do ustawienia na podłodze, koło miejsca rozlania,
- formularz na udokumentowanie rozlania.
Zasady ogólne
- Tylko osoba przeszkolona powinna usuwać rozlany lek,
- należy zabezpieczyć miejsce skażenia przed dostępem osób postronnych,
- osoba, która usuwa rozlany lek, zakłada środki ochrony osobistej wyjęte z zestawu awaryjnego, według następującej kolejności: maskę, ochraniacze na obuwie, fartuch, czepek, okulary ochronne, rękawice ochronne,
- należy zaznaczyć markerem obszar rozlania,
- wszystkie przedmioty, które znalazły się w miejscu rozlania, muszą być traktowane jako skażone i wyrzucone do pojemnika na odpady cytostatyczne,
- obszar skażenia powinien być sprzątany od zewnątrz do wewnątrz. Uniknie się wówczas zwiększenia powierzchni skażenia,
- płyn zebrać przy pomocy materiału chłonnego (lignina, ręcznik papierowy), pozostałości usunąć przy pomocy szufelki i tekturki,
- proszek usunąć przy pomocy ręcznika zwilżonego wodą, żeby nie doprowadzić do rozpylenia leku, pozostałości usunąć używając szufelki i tekturki,
- powierzchnię skażoną należy najpierw zneutralizować ręcznikami nasączonymi 0,05% lub 0,1% roztworem NaOH, a następnie przetrzeć ręcznikami zmoczonymi w spirytusie – nie używać spirytusu w spryskiwaczu, ponieważ może dojść do dodatkowego rozpylenia leku,
- wszystkie użyte materiały z zestawu oraz strój należy umieścić w pojemniku na odpady cytostatyczne, szczelnie zamknąć i zutylizować,
- dokładnie umyć ręce po usunięciu skażenia,
- pomieszczenie wywietrzyć i starać się go nie używać przez kilka godzin,
- udokumentować zaistniałe zdarzenie, zgodnie z obowiązującymi w danej jednostce wytycznymi,
- skompletować lub zamówić nowy zestaw awaryjny.
Bibliografia:
- Standardy jakościowe w farmacji onkologicznej QUAPOS (dostęp 01.03.2018)
- K. Chmal-Jagiełło, H. Jankowiak-Gracz, M. Bicz, E. Koczorowska, Standardy jakościowe w farmacji onkologicznej, wersja III, 2012.
- O. Fedorowicz, M. Kempczyńska, Postępowanie z lekiem cytotoksycznym
w aptece szpitalnej, Farm Pol, 2010, 66(2): 136-140. - A.C. Easty, N. Coakley, R. Cheng, M. Cividino, P. Savage i wsp. Safe handling of cytotoxics: guideline recommendations, Curr Oncol, Feb; 22(1): e27–e37, 2015. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25684994 (dostęp 01.03.2018)
- K. Majchrzycka, A. Brochocka, Ochrona układu oddechowego przed bioaerozolami, Bezpieczeństwo Pracy 12/2008.
